Gospodarka - economy
Pojęcie gospodarki obejmuje cel i treść działalności gospodarczej, podstawy instytucjonalne, zasady i mechanizmy gospodarowania, zasoby oraz efekty gospodarowania. W. Tarczyński określa, że gospodarka jest układem komplementarnych, wzajemnie ze sobą powiązanych elementów, które najogólniej można podzielić na: rynek towarów i usług (konkurenci, kanały dystrybucji, klienci), rynek środków produkcji (technika, technologia, surowce, usługi), rynek pracy (siła robocza), rynek ziemi (działki budowlane, tereny, grunty) i rynek kapitału (kredyty, akcje, obligacje). Gospodarka naturalna, drobnotowarowa, rynkowa – kapitalistyczna i przejściowo – socjalistyczna, to historyczne okresy i fazy przemiany sposobów gospodarowania. Gospodarka naturalna jest określeniem systemu ekonomicznego, w którym jednostki gospodarujące zaspokajają swe potrzeby głównie wyrabianymi przez siebie wyrobami. W czystej postaci ten charakter gospodarki występował u zarania dziejów ludzkości. Brak rynku w gospodarce naturalnej został uznany w utopijnej myśli filozoficznej, a także przez socjalistów utopijnych i dogmatycznych marksistów za wartość najwyższą, która powinna zostać zrealizowana w ustroju sprawiedliwości społecznej. Gospodarka drobnotowarowa jest formą stosunków własnościowych i ekonomicznych, w których podstawowym źródłem dochodów jest praca właściciela we własnym, niewielkim zakładzie, warsztacie i gospodarstwie bez zatrudniania pracowników najemnych lub przy czerpaniu części dochodów z zatrudnienia niewielkiej liczby pracowników. Rozwój produkcji drobnotowarowej doprowadza do powstania gospodarki towarowej, której najbardziej rozwiniętą formą jest rynkowa gospodarka kapitalistyczna. Podstawą jej jest prywatna własność środków produkcji, których właściciele, kierując się prawami rynku, pracy i kapitału, zapewniają miejsca pracy i wynagrodzenie zatrudnianym pracownikom, czerpiąc zyski z wytwarzania produktów służących do zaspokajania indywidualnych potrzeb i ponoszą pełne osobiste ryzyko swej działalności gospodarczej. Gospodarka socjalistyczna, mimo doktrynalnego potępienia rynku zachowała formę produkcji towarowej, lecz opartej na społecznej własności środków produkcji. Zachowała także formę kupna i sprzedaży produktów jednakże przy zastąpieniu mechanizmu i praw rynku, przez scentralizowany system planowania i bezpośredniego zarządzania wszystkimi podmiotami gospodarczymi i przedmiotami ich działalności. Niska efektywność tej formy gospodarowania, stosunków własności i wytworzonych stosunków społecznych spowodowała, przy oddziaływaniu innych czynników politycznych, upadek gospodarki socjalistycznej w większości krajów świata. Gospodarka poszczególnego kraju może być:
1. zachowawcza z przewagą zatrudnienia ludności w rolnictwie i niewielkimi zdolnościami importowymi i eksportowymi,
2. surowcowa opierająca się na bogactwach naturalnych i eksporcie surowców w stanie nie przetworzonym, przy zapotrzebowaniu importowym na maszyny i urządzenia przemysłowe,
3. rozwijająca się i posiadająca selektywne zdolności importowe i eksportowe produktów i usług,
4. rozwinięta, w której występuje znaczny poziom eksportu i importu oraz ma miejsce silna konkurencja wewnętrzna i zewnętrzna.
|